Śródziemie powstało pierwotnie jako świat dla wymyślonych wcześniej przez Tolkiena języków elfów. Były to języki znane później jako quenya (język elfów wysokiego rodu) oraz sindarin (język elfów szarych). Oba języki były spokrewnione, jako że oba wywodziły się od języka eldaryjskiego.
Oczywiście wszystkich języków stworzonych przez Tolkiena jest o wiele więcej.
Oto one:
Oto one:
-adûnaicki
(język mieszkańców Númenoru)
-Czarna Mowa
(stworzona przez Saurona dla jego niewolników)
-khuzdul
(mowa krasnoludów)
-rohirricki
(język Rohirrimów - zastąpiony we Władcy Pierścieni przez język staroangielski)
-westron
("wspólna mowa" - zastąpiony przez język angielski)
-avarin
-doriathrin
-entyjski
-drúedainicki
-inglishmêk
-mátengwië
-nandorin
-pierwotny język elficki
-taliska
-telerin
-valarin
(język mieszkańców Númenoru)
-Czarna Mowa
(stworzona przez Saurona dla jego niewolników)
-khuzdul
(mowa krasnoludów)
-rohirricki
(język Rohirrimów - zastąpiony we Władcy Pierścieni przez język staroangielski)
-westron
("wspólna mowa" - zastąpiony przez język angielski)
-avarin
-doriathrin
-entyjski
-drúedainicki
-inglishmêk
-mátengwië
-nandorin
-pierwotny język elficki
-taliska
-telerin
-valarin
1) Quenya (język quenejski, zwany także Wysoką Mową, Starodawną Mową, językiem eldarińskim, elfią łaciną). Jest językiem elfów ze stworzonej przez Tolkiena mitologii Śródziemia. Jak sam Tolkien wiele razy podkreślał (m.in. w Listach), to Śródziemie zostało powołane do życia, by uzasadnić ewolucję i „ożywić” język quenejski. Powieściopisarz uważał, że tło w postaci historii, poezji oraz pieśni daje Starodawnej Mowie Elfów przewagę nad innymi językami.
2) Sindarin (szaroelfi, inaczej: język sindariński). Język ten miał wspólne korzenie z quenyą. Początki wykształcania się sindarinu to czas, kiedy część Eldarów prowadzona przez Elwego nie przeprawiła się przez Morze, a osiadła w Beleriandzie. Tam język ten szybko się zmieniał, gdyż kraina w której był używany, należała do śmiertelnych. Po swoim powrocie do Śródziemia sindarin przyjęli również Ñoldorowie i używali go na co dzień, zaś quenya (ich ojczysta mowa) stała się językiem książąt, pieśni i książek. W Drugiej Erze sindarin był używany także przez ludzi z Númenoru, później jego znajomość świadczyła właśnie o númenorejskim pochodzeniu. W Drugiej i Trzeciej Erze sindarinem zaczęli się posługiwać też Nandorowie (część Telerich, która nie ukończyła Wielkiej Wędrówki do Amanu).
3) Język adûnaicki (adûnaic - język zachodu, a także númenorejski) był językiem mieszkańców Númenoru i pochodził od taliski, języka, którymi posługiwały się rody Hadora i Bëora w Pierwszej Erze. Choć większość ludzi z rodu Bëora zginęła w Dagor Bragollach, bëoriański akcent przetrwał w niektórych częściach Númenoru.
4) Czarna Mowa została stworzona przez Saurona, aby ułatwić porozumiewanie się między jego sługami, w zastępstwie licznych dialektów orków. Nie udało mu się osiągnąć tego celu, jednak wiele ze słów używanych przez orków pod koniec Trzeciej Ery wywodziło się z tego języka.
W Pierwszej Erze istniała wcześniejsza wersja Czarnej Mowy wymyślona przez Morgotha.
Jedynym znanym dłuższym fragmentem w Czarnej Mowie jest inskrypcja z Jedynego Pierścienia:
2) Sindarin (szaroelfi, inaczej: język sindariński). Język ten miał wspólne korzenie z quenyą. Początki wykształcania się sindarinu to czas, kiedy część Eldarów prowadzona przez Elwego nie przeprawiła się przez Morze, a osiadła w Beleriandzie. Tam język ten szybko się zmieniał, gdyż kraina w której był używany, należała do śmiertelnych. Po swoim powrocie do Śródziemia sindarin przyjęli również Ñoldorowie i używali go na co dzień, zaś quenya (ich ojczysta mowa) stała się językiem książąt, pieśni i książek. W Drugiej Erze sindarin był używany także przez ludzi z Númenoru, później jego znajomość świadczyła właśnie o númenorejskim pochodzeniu. W Drugiej i Trzeciej Erze sindarinem zaczęli się posługiwać też Nandorowie (część Telerich, która nie ukończyła Wielkiej Wędrówki do Amanu).
3) Język adûnaicki (adûnaic - język zachodu, a także númenorejski) był językiem mieszkańców Númenoru i pochodził od taliski, języka, którymi posługiwały się rody Hadora i Bëora w Pierwszej Erze. Choć większość ludzi z rodu Bëora zginęła w Dagor Bragollach, bëoriański akcent przetrwał w niektórych częściach Númenoru.
4) Czarna Mowa została stworzona przez Saurona, aby ułatwić porozumiewanie się między jego sługami, w zastępstwie licznych dialektów orków. Nie udało mu się osiągnąć tego celu, jednak wiele ze słów używanych przez orków pod koniec Trzeciej Ery wywodziło się z tego języka.
W Pierwszej Erze istniała wcześniejsza wersja Czarnej Mowy wymyślona przez Morgotha.
Jedynym znanym dłuższym fragmentem w Czarnej Mowie jest inskrypcja z Jedynego Pierścienia:
Ash nazg durbatulûk, ash nazg gimbatul,
ash nazg thrakatulûk agh burzum-ishi krimpatul
Co po przetłumaczeniu na polski brzmi:
Jeden, by wszystkimi rządzić, Jeden, by wszystkie odnaleźć,
Jeden, by wszystkie zgromadzić i w ciemności związać.
ash nazg thrakatulûk agh burzum-ishi krimpatul
Co po przetłumaczeniu na polski brzmi:
Jeden, by wszystkimi rządzić, Jeden, by wszystkie odnaleźć,
Jeden, by wszystkie zgromadzić i w ciemności związać.
Czarna Mowa była przynajmniej częściowo oparta na języku valarińskim. Została zaprojektowana przez Tolkiena jako język twardy, szorstki i niemiły dla uszu.
5) Khuzdûl - tym językiem posługiwali się krasnoludowie. Niewiele wiadomo o tym języku, jako że krasnoludowie skrywali go przed innymi plemionami.
Jedyne znane imiona w khuzdûlu to: Azaghâl, Telchar i Gamil Zirak. Wyjątkami są niektóre nazwy geograficzne (np. Kheled-zâram), które krasnolud Gimli wyjawił członkom Drużyny Pierścienia w czsie wędrówki do Morii.
Natomiast podczas oblężenia Helmowego Jaru Gimli wzniósł okrzyk Baruk Khazâd! Khazâd ai-mênu! co miało oznaczać: Topory krasnoludów! Krasnoludowie biją!
Za drugi z przykładów można wziąć runiczną inskrypcję na grobie Balina, w Khazad-dûm, która głosiła: Balin Fundinul Uzbad Khazad-dûmu – Balin, syn Fundina, władca Morii.
Język ten został najprawdopodobniej nadany krasnoludom przez Aulego. Krasnoludowie chronili go przed poznaniem przez inne rasy (woleli posługiwać się obcymi językami niż uczyć inne istoty własnego), więc nie zmienił się bardzo od początku swego istnienia.
6) Język ludzi, Rohirrimów, mieszkańców Rohanu. Jego słowa w powieściach zastąpione zostały przez Tolkiena słowami z języka staroangielskiego (jako że jego pokrewieństwo ze Wspólną Mową odpowiadało pokrewieństwu staroangielskiego i współczesnego angielskiego). Istnieje jednak kilka słów stworzonych przez autora.
7) Westron (nazywany był także Wspólną Mową). Język ludzi, w Trzeciej Erze posługiwała się nim większość mieszkańców Śródziemia. Jako ojczysty język był używany w Arnorze i Gondorze, a później także w Shire. Jego oryginalne nazwy to Adûni oraz Sôval Phârë; w sindarinie był nazywany Annúnaid i Falathren.
Westron wywodził się z języka adûnaickiego. Znanych jest niewiele słów w Westronie, ponieważ język, którym posługiwały się postacie w książkach Tolkiena, przedstawiony został jako język angielski.
8) Avarin - to język używany przez jeden z pierwotnych szczepów elfów, którzy obudzili się na brzegach jeziora Cuiviénen i w odróżnieniu od Eldarów nie podjęli wędrówki za Oromem na Zachód.
9) Doriathrin. Był to język elfów (dialekt Sindarów z Doriathu, serca Beleriandu) uważany za najbardziej archaiczną ówczesną odmianę sindarinu. Był przeciwieństwem „współczesnego” dialektu falathrin, chociaż elfowie mówiący nimi mogli się bez problemu zrozumieć. Doriathrin zachował wiele archaicznych słów i zwrotów, które zaniknęły w falathrinie, a były uznawane za bardziej szlachetne. W przeciwieństwie do innych dialektów, pozostał bez wpływów quenyi, jednak po wyjeździe Túrina Turambara z Doriathu zaczął stopniowo zanikać. Wyszedł z użycia wraz z końcem Pierwszej Ery, po zniszczeniu Beleriandu, chociaż w Númenorze zachowały się pisma w tym języku.
5) Khuzdûl - tym językiem posługiwali się krasnoludowie. Niewiele wiadomo o tym języku, jako że krasnoludowie skrywali go przed innymi plemionami.
Jedyne znane imiona w khuzdûlu to: Azaghâl, Telchar i Gamil Zirak. Wyjątkami są niektóre nazwy geograficzne (np. Kheled-zâram), które krasnolud Gimli wyjawił członkom Drużyny Pierścienia w czsie wędrówki do Morii.
Natomiast podczas oblężenia Helmowego Jaru Gimli wzniósł okrzyk Baruk Khazâd! Khazâd ai-mênu! co miało oznaczać: Topory krasnoludów! Krasnoludowie biją!
Za drugi z przykładów można wziąć runiczną inskrypcję na grobie Balina, w Khazad-dûm, która głosiła: Balin Fundinul Uzbad Khazad-dûmu – Balin, syn Fundina, władca Morii.
Język ten został najprawdopodobniej nadany krasnoludom przez Aulego. Krasnoludowie chronili go przed poznaniem przez inne rasy (woleli posługiwać się obcymi językami niż uczyć inne istoty własnego), więc nie zmienił się bardzo od początku swego istnienia.
6) Język ludzi, Rohirrimów, mieszkańców Rohanu. Jego słowa w powieściach zastąpione zostały przez Tolkiena słowami z języka staroangielskiego (jako że jego pokrewieństwo ze Wspólną Mową odpowiadało pokrewieństwu staroangielskiego i współczesnego angielskiego). Istnieje jednak kilka słów stworzonych przez autora.
7) Westron (nazywany był także Wspólną Mową). Język ludzi, w Trzeciej Erze posługiwała się nim większość mieszkańców Śródziemia. Jako ojczysty język był używany w Arnorze i Gondorze, a później także w Shire. Jego oryginalne nazwy to Adûni oraz Sôval Phârë; w sindarinie był nazywany Annúnaid i Falathren.
Westron wywodził się z języka adûnaickiego. Znanych jest niewiele słów w Westronie, ponieważ język, którym posługiwały się postacie w książkach Tolkiena, przedstawiony został jako język angielski.
8) Avarin - to język używany przez jeden z pierwotnych szczepów elfów, którzy obudzili się na brzegach jeziora Cuiviénen i w odróżnieniu od Eldarów nie podjęli wędrówki za Oromem na Zachód.
9) Doriathrin. Był to język elfów (dialekt Sindarów z Doriathu, serca Beleriandu) uważany za najbardziej archaiczną ówczesną odmianę sindarinu. Był przeciwieństwem „współczesnego” dialektu falathrin, chociaż elfowie mówiący nimi mogli się bez problemu zrozumieć. Doriathrin zachował wiele archaicznych słów i zwrotów, które zaniknęły w falathrinie, a były uznawane za bardziej szlachetne. W przeciwieństwie do innych dialektów, pozostał bez wpływów quenyi, jednak po wyjeździe Túrina Turambara z Doriathu zaczął stopniowo zanikać. Wyszedł z użycia wraz z końcem Pierwszej Ery, po zniszczeniu Beleriandu, chociaż w Númenorze zachowały się pisma w tym języku.
10) Entyjski. Język entów, który został wypracowany po zetknięciu z Eldarami. To właśnie im entowie zawdzięczali chęć posługiwania się mową. Część słów była zapożyczona z quenyi (ich ulubionego języka obcego) lub z sindarinu. Ich mowa była powolna i subtelna. Język był intonacyjny, pełen zlepków słów, oparty na powtórzeniach. Przykładem może być a-lalla-lalla-rumba-kamanda-linda-or-burume, co opisowo znaczyło „wzgórze”. Entowie byli niezwykle uzdolnieni językowo – mowy innych stworzeń uczyli się szybko i nigdy ich nie zapominali. Drzewiec używał słów quenyejskich, dostosowując je do składni języka entów (np. Taurelilóma – tumbalemoma Tumbaletaura Lómanor, co dosłownie znaczy „wieloleśno-cienisty-ciemnogłębokodolinny mroczny kraj głębokodolinnolesisty”. Przekaz brzmi „czarny cień leży w głębokich dolinach lasu”. (Tak na marginesie dodam, że jest to jeden z języków Tolkienowskiego świata, który najbardziej mnie fascynuje. Jest po prostu niesamowity.)
11) Drúedainicki. Tym językiem posługiwali się Drúedainowie (Dzicy Ludzie, Wosowie), zamieszkujący Las Drúadan. Język ten pochodził z Pierwszej Ery. Znane są tylko dwa jego słowa, Drûghu - Drúedainowie i gorgûn - ork.
12) Iglishmêk. Był to język migowy stworzony przez krasnoludów.
13) Nandorin. Był jednym z wielu języków Leśnych Elfów.
14) Pierwotny język elficki to język, którym elfowie zaczęli mówić wkrótce po przebudzeniu nad jeziorem Cuiviénen, jeszcze przed znalezieniem ich przez Oromego. Z pierwotnego języka elfickiego wykształcił się m. in. język Avarich.
15) Taliska. Pierwotnie, taliska był archaicznym językiem używanym przez ludzi w Pierwszej Erze i bezpośrednim przodkiem języka adûnaickiego. Znane jest tylko kilka jego słów, jak bar – człowiek, bor – kamień, czy hala – straż.
16) Telerin był językiem używanym przez szczep Telerich. Był blisko spokrewniony z quenyą.
17) Valarin to język Valarów i Majarów. Jako istoty duchowe mogli porozumiewać się telepatycznie, jednak ich zejście na Eę i ucieleśnienie wymagało od nich również przyjęcia cech istot wcielonych, takich jak stworzenie własnego języka. Język Valarów był dla elfów nieprzyjemny (m.in. zawierał wiele dźwięków obcych elfom), jednak mimo tego w quenyi istnieją zapożyczenia z tego języka. Powstał on jako pierwszy w obszarze Ardy, nie jest w związku z tym związany z żadnym z jej późniejszych języków, z wyjątkiem pojedynczych, zapożyczonych słów w quenyi czy adûnaickim. Pierwotna koncepcja Tolkiena zakładała, że wszystkie języki elfów pochodzą od języka Oromëan – Valarinu, którego elfowie próbowali się nauczyć od Oromëgo nad Cuiviénen. Została jednak porzucona.
12) Iglishmêk. Był to język migowy stworzony przez krasnoludów.
13) Nandorin. Był jednym z wielu języków Leśnych Elfów.
14) Pierwotny język elficki to język, którym elfowie zaczęli mówić wkrótce po przebudzeniu nad jeziorem Cuiviénen, jeszcze przed znalezieniem ich przez Oromego. Z pierwotnego języka elfickiego wykształcił się m. in. język Avarich.
15) Taliska. Pierwotnie, taliska był archaicznym językiem używanym przez ludzi w Pierwszej Erze i bezpośrednim przodkiem języka adûnaickiego. Znane jest tylko kilka jego słów, jak bar – człowiek, bor – kamień, czy hala – straż.
16) Telerin był językiem używanym przez szczep Telerich. Był blisko spokrewniony z quenyą.
17) Valarin to język Valarów i Majarów. Jako istoty duchowe mogli porozumiewać się telepatycznie, jednak ich zejście na Eę i ucieleśnienie wymagało od nich również przyjęcia cech istot wcielonych, takich jak stworzenie własnego języka. Język Valarów był dla elfów nieprzyjemny (m.in. zawierał wiele dźwięków obcych elfom), jednak mimo tego w quenyi istnieją zapożyczenia z tego języka. Powstał on jako pierwszy w obszarze Ardy, nie jest w związku z tym związany z żadnym z jej późniejszych języków, z wyjątkiem pojedynczych, zapożyczonych słów w quenyi czy adûnaickim. Pierwotna koncepcja Tolkiena zakładała, że wszystkie języki elfów pochodzą od języka Oromëan – Valarinu, którego elfowie próbowali się nauczyć od Oromëgo nad Cuiviénen. Została jednak porzucona.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz